Babysteps

STAPSGEWIJS DE OVERDRACHT VAN HET FAMILIEBEDRIJF ORGANISEREN MET EEN CONTROLESTRUCTUUR

Om de continuïteit van het familiebedrijf zoveel mogelijk te kunnen garanderen, is het belangrijk dat de bedrijfsleider tijdig nadenkt over zijn opvolging. Dit betekent niet alleen een geschikte opvolger vinden, maar ook dat er wordt nagedacht over de manier waarop het opvolgingsproces het best wordt georganiseerd.

Overdracht is een proces

In veel gevallen is het aangewezen om de leiding over het familiebedrijf geleidelijk te laten doorvloeien naar de opvolger. Enerzijds voelt de bedrijfsleider zich hier meestal comfortabeler bij. Voor de (stichter-)bedrijfsleider is het dikwijls zo dat zijn identiteit als persoon samenvalt met zijn functie binnen het bedrijf. Het familiebedrijf is zijn levenswerk, zijn oudste kind. Niet zelden is de overdracht van het familiebedrijf naast een juridisch en economisch proces, dan ook een emotioneel proces. Anderzijds staat ook de opvolger voor een grote uitdaging. Een geleidelijke controleoverdracht staat toe om de opvolger stapsgewijs voor te bereiden op zijn leidersfunctie. De bedrijfsleider geeft geleidelijk aan de touwtjes uit handen, zodat er steeds meer verantwoordelijkheden toekomen aan de opvolger. Uiteindelijk verkrijgt hij de eindverantwoordelijkheid.

Een controlestructuur om nog tijdelijk de controle te behouden na overdracht

In bepaalde situaties, bijvoorbeeld in het kader van vermogensplanning, is het aangewezen om de eigendom (de aandelen van het familiebedrijf) reeds over te dragen op een moment dat de eindverantwoordelijkheid met betrekking tot de leiding van het familiebedrijf nog niet exclusief bij de volgende generatie kan worden gelegd.

Op dat moment stelt zich de vraag hoe men enerzijds de economische waarde van de aandelen reeds kan overdragen naar de volgende generatie, maar anderzijds toch nog tijdelijk de zeggenschap (het stemrecht) verbonden aan de aandelen kan behouden. Zolang men voldoende stemrecht heeft op de algemene vergadering, kan men namelijk bepalen hoe de raad van bestuur en het dagelijks bestuur worden ingevuld.

Door het oprichten van een vennootschapsrechtelijke controlestructuur, zoals een burgerlijke maatschap, holdingvennootschap, (Belgische) private stichting en/of stichting administratiekantoor, kunnen eigendom en zeggenschap worden gesplitst. Op die manier is het mogelijk om de (economische) eigendom reeds over te dragen (bijvoorbeeld via schenking) maar om alsnog de controle/zeggenschap (juridische eigendom) over het familiebedrijf te behouden.

Samengevat komt het erop neer dat bij de oprichting van het controlevehikel in de statuten een (college van) (statutaire) zaakvoerder(s) wordt aangesteld, om de aandelen van het familiebedrijf te beheren overeenkomstig de bepalingen opgenomen in de statuten. U kunt hiervoor een regeling ‘op maat’ uitwerken. De statuten kunnen bijvoorbeeld bepalen dat het zaakvoerderschap in eerste instantie wordt waargenomen door de bedrijfsleider en na verloop van een bepaalde periode door de bedrijfsleider en de opvolger (en eventueel een vertrouwenspersoon) samen. De zaakvoerders van het controlevehikel bepalen hoe er gestemd wordt op de algemene vergadering van het familiebedrijf, waardoor het bestuur van het familiebedrijf onrechtstreeks wordt bepaald door de zaakvoerders van het controlevehikel.

De participaties in het controlevehikel kunnen reeds voor een groot deel (eventueel in fasen) worden geschonken aan de volgende generatie. Zolang de bedrijfsleider enige vorm van controle wenst voor te behouden, zorgt hij er wel voor dat hij voldoende participaties behoudt, zodat de statuten van het controlevehikel niet kunnen worden gewijzigd zonder zijn instemming. Op die manier wordt de (economische) eigendom reeds overgedragen naar de volgende generatie, maar de wijze waarop de zeggenschap/het stemrecht verbonden aan de aandelen van het familiebedrijf wordt uitgeoefend is verankerd in het controlevehikel.

De overdracht van de juridische controle

Om frustraties te vermijden raden wij aan om op voorhand in onderling overleg af te spreken wanneer de zeggenschap volledig wordt overgedragen naar de volgende generatie. Zo weet iedereen waar hij aan toe is, en worden er geen verwachtingen gecreëerd die uiteindelijk niet worden ingelost.

Wij adviseren om de volledige juridische eigendom op hetzelfde moment als de eindverantwoordelijkheid binnen het familiebedrijf over te dragen. Er wordt met andere woorden één ‘klikmoment’ voorzien. Het lijkt namelijk niet meer dan redelijk dat aan degene die de eindverantwoordelijkheid draagt ook de zeggenschap toekomt.

Een controlestructuur om de controle te organiseren

Maar ook nadat de controle werd overgedragen aan de volgende generatie, kan een controlestructuur zijn nut behouden. Een controlestructuur maakt het namelijk mogelijk om de uitoefening van de zeggenschapsrechten verbonden aan de aandelen van het familiebedrijf tussen de leden van de volgende generatie onderling verfijnd te organiseren.

Denk bijvoorbeeld aan de situatie waarbij er zowel in het familiebedrijf actieve als niet-actieve aandeelhouders zijn. Mogelijk hebben niet alle kinderen een carrière binnen het familiebedrijf op het oog. Via een controlevehikel kan de zeggenschap worden georganiseerd op een manier waarbij de belangen van zowel de actieve als de stille aandeelhouders gevrijwaard worden.

In theorie is het mogelijk om enkel de actieve kinderen tot opvolgende zaakvoerder van de controlestructuur te benoemen. Alle kinderen worden desgevallend economisch gelijk behandeld. Alle kinderen ontvangen evenveel participaties in de controlestructuur, maar de controle over het familiebedrijf wordt volledig toegekend aan de actieve kinderen. Evenwel geeft een dergelijke regeling ons inziens in veel gevallen aanleiding tot conflict. De niet-actieve kinderen mogen dan wel niet dagdagelijks in het bedrijf werken, maar bij hun rol als geëngageerde aandeelhouder hoort ook zeggenschap. De uitdaging bestaat er in om alle aandeelhouders betrokken te houden met het familiebedrijf. Dit kan onder andere door een evenwicht te zoeken tussen de belangen van de actieve en de niet-actieve aandeelhouders en dit te vertalen in hun zeggenschap binnen het familiebedrijf.

Voor welke structuur het best wordt geopteerd, is afhankelijk van iedere specifieke situaties en de concrete wensen van de gezinsleden. Wij staan u hierin graag bij.